KIRDA ÖĞLE YEMEĞİ “LUNCHEON ON THE GRASS” – MANET

Kırsal bir alanda iki adamla beraber oturan çıplak bir kadını gösteren bu eser Manet’nin en ünlü yapıtlatından biri olmakla beraber aynı zamanda resimde modernizim de ilk adımlarını atan eser olarak nitelendirilir. Eser, sahip olduğu sıradışı özelliklerden dolayı doğal olarak kendi döneminde akademik sanat ortamında takdir görmemiş, aksine son derece bayağı, çirkin ve yoz bulunmuştur. 1863’te Fransa’nın meşhur sergi salonu olan Paris Salonu “Salon de Paris” tarafından reddedilen eser, ancak diğer birçok kabul edilmeyen diğer eserle birlikte Reddedilenler Salonu’nda “Salon des Refusés” sergilenebilmiştir.

Eser neden bu kadar çok tepki almıştır? Tuhaf biçimde dikkat çekici olan giyinik adamların yanında bu çıplak kadının ve geriplanda yıkanan yarıçıplak diğer kadnın anlamı nedir? Eserdeki ayrıntıları inceleyerek bu noktaları aydınlatacak ipuçları yakalamak mümkün.

Aslında bu kadar tepki çekmiş eserin ilham kaynağı birkaç Rönesans eseridir. Manet, özellikle Tiziano’nun Pastoral Konser “Pastoral Concert” eserinde müzisyen iki adamla yanlarındaki Rönesans tarzında idealize edilmiş iki çıplak kadından esinlenmiştir. Aynı zamanda Raimundo’nun Paris’in Yargısı “The Judgement of Paris” eserinden de ciddi ölçüde etkilenildiği görülür. Eserin sağ alt köşesinde oturan üçlü grup Manet’nin eserinde önplanda görülen iki adam ve çıplak kadını nereden esinlenerek oluşturduğunu açıkça gösterir. Bu durumda, Rönesans eserlerinden temel almış bu Manet eseri daha önceden yapılmamış ve skandala sebebiyet verecek ne içermekte idi?

Pastoral Konser “Pastoral Concert” – Tiziano (1510)

Paris’in Yargısı “The Judgement of Paris” – Raimundo (1520)

Öncelikle eserde görülen iki adamın dönemin seçkin Fransız beyefendileri oldukları giysilerinden anlaşılmaktadır. Fakat bu giyinik adamların yanında görülen iki kadın aksine soyunmuşlardır. Çıplak oturan kadının hemen yanıbaşında giysiler ve şapka görülmektedir. Bu bir grup insanın ağaçlar içinden geçen bir ırmağın kıyısında oturmuş kendi aralarında eğlenmekte olduğunu ve önplandaki yiyecek dolu sepete bakarak piknik yapmakta olduklarını fark ederiz. Ama giysileri üzerinde olan bu beyefendilerin yanında çıplak olan kadınların onların arkadaşları olamayacakları, aksine onları eğlendirmek amacıyla parayla tutulmuş üst sınıf fahişeler olduklarını anlamak uzun sürmez. İşte bu noktada eserin neden tepki gördüğü anlaşılır. Manet’nin eserdeki çıplak kadınları Rönesans eserlerindeki gibi idealize edilmiş çıplak vücutlar, tanrıçalar ve su perileri değil, dönemin çağdaş Fransız kadınlarıdır. Üstüne üstlük, eserdeki kadınların fahişe kimlikleri ortada olduktan sonra dönem Paris’inin değer yargıları ve akademik ağırlıklı sanat ortamında tepki görmüş olması hiç de şaşılası değildir. Eser bu aleni çıplaklığı ve toplumu “ahlaksızlığa” teşvik ettiği gerekçesiyle seçkin sınıftan insanlar tarafından aşağılanmış ve son derece zevksiz bulunmuştur.

Kırda Öğle Yemeği’nin modern resme açılan bir kapı olarak görülmesinin cesur uslübunun dışında bir başka nedeni ise yepyeni tarzıdır. Fotoğrafın keşfi ile birlikte artık görülen gerçekliği eserlerine aktarma amacından sıyrılan ressamlar o dönemde yapıtlarında daha özgürce davranabileceklerini keşfetmeye başlamışlardı. Bu etki ile Manet de eserini dışarıdaki gerçekliğe açılan bir pencere olarak değil, kendi tasarladığı bir resim olarak ele almıştır. Manet, eserinde derinlik ve doğrusal perspektif kavramlarını tamamen göz ardı etmekten çekinmemiştir. Nitekim, arkaplandaki nehirde yıkanan kadının öndeki figürlere uzaklığı düşünüldüğünde çok daha küçük görünmesi gerekirken Manet figürü daha büyük çizmeyi seçmiştir. Aynı zamanda tüm figürleri iki boyuta indirgemiş, gölgelerle derinlik verip üç boyutlu bir yapı kazandırmaya çalışmamıştır. Figürler bir taslakmış gibi görünen manzaranın önünde derinlik ve persepektiften yoksun biçimde huzursuzca oturmakta gibidirler. Tüm bunların yanısıra, Manet, incelikli bir boyama tekniği ile gerçekçi bir görünüm elde etmeye uğraşmamış, aksine resmin birçok bölgesinde son derece geniş ve kaba fırça darbeleri uygulayarak serbestliğini vurgulamıştır.

Manet’nin zamanının çok ötesinde bir yaklaşımla işlenen bu eseri resimde modernizimin başlangıcı olarak kabul edilir. Ressam, geleneksel bir konu olan nü figürleri temel almış, fakat bu konuyu tamamen çağdaş bir içerik ile birleştirmiştir. Ayrıca hem tarz, hem de uygulama yönteminde ortaya koyduğu yenilikçi yaklaşımla Kırda Öğle Yemeği tıpkı Olympia gibi (bknz. Olympia – Manet) son derece farklı ve devrimsel nitelikli bir eser olmayı başarmıştır. Manet, bu cesur ve farklı eseri ile sanat tarihinde dışavurumculuk, ard-izlenimcilik ve kübizm gibi birçok yeni akımın oluşmasına öncülük etmiştir.

Konum: Orsay Müzesi “Musée d’Orsay”, Paris
Tarih: 1862-1863
Dönem: 19. Yüzyıl
Akım: Gerçekçilik “Realism”