ORFE “ORPHEUS” – MOREAU
Yunan Mitolojisi’nde antik dönemin en yetenekli ozanı olarak anılan Orfe, şiir ve müzik yeteneğini babası olduğuna inanılan güzel sanatlar tanrısı Apollon’dan almıştır. Güzel sesinin ve müziğinin etkileyiciliğine ne ölümlülerin, ne ölümsüzlerin, ne canlı ne de cansızların karşı koyabildiğine inanılmıştır. Oysa Orfe bu üstün yeteneği ile başkalarını büyüleyip mutlu ederken, kendi karanlık kaderine karşı koyamamıştır.
Çok sevdiği karısı Evridiki’nin (Eurydice) ani ölümü üzerine Orfe, karısını kurtarabilmek için yeraltındaki ölüler diyarına iner. Ölüler Diyarı’nın hükümdarı Tanrı Hades ve eşi Tanrıça Persephone (bknz. Proserpine – Rossetti) karşısında lirini çalarak şarkılar söyleyen Orfe, tanrı ve tanrıçayı çok etkilemiş ve karşılığında da karısını yeryüzüne çıkarabilmesine izin verilmiştir. Orfe ve Evridiki arka arkaya yürüyerek yeraltının karanlık dehlizlerinden yeryüzüne çıkacaklardır. Fakat, şart olarak Orfe’ye her ikisi de yeryüzüne ulaşmadan arkasına dönüp bakmaması belirtilmiştir. Yolun sonunda ışığa ulaştığında Orfe heyecanla arkasına dönüp bakar. Fakat, karısı Evridiki henüz günışığına ulaşmamıştır. Orfe şartı ihlal ettiği için Evridiki yeniden yeraltına gönderilir ve Orfe eşini yeniden kaybetmiş olur.
Bu üzüntü ve kederle kendini kaybeden Orfe amaçsız ve umutsuzca dolaşmaya başlar. Bir daha başka bir kadını sevmeyeceğine and içen Orfe zamanla tüm kadınları görmezden gelmeye başlar. Sonunda şarap tanrısı Dionysos’a tapınan bir grup Maenad (Şarap tanrısı Dionysos’a tapınan ve sürekli şarhoş, kendinden geçmiş halde dolaşan kadınlar. bknz. Bacchata: Bacchus ve Ariadne “Bacchus & Ariadne” – Tiziano) ile karşılaşır. Kadınları önemsemediği için Orfe’ye hiddetlenen sarhoş Maenadlar karşı koymaya bile tenezzül etmeyen Orfe’ye saldırıp onu öldürür ve vücudunu parçalara ayırırlar. Ozanın koparılan kafası ve liri bir ırmağa atılır. Irmak boyunca hala şarkılar söylediğine inanılan kafa denize ulaşıp Lesvos Adası’na kadar yol alır, ve orada su perileri tarafından bulunup gömülür.
Moreau, eserinde Orfe’nin ölümü ile ilgili hikayeden temel almıştır. Eserde görülen ana karakter hikayede sözü geçmeyen bir genç kızdır. Genç kızın elinde Orfe’nin kafası ve liri bulunur. Bu durumda kızın Orfe’nin kafasını ve liri hemen sağ tarafta geriplanda görülen nehirden/denizden bulduğu düşünülebilir. Genç kızın giysileri ve görünüşü Trakya’ya özgü bir tasarımla oluşturulmuştur. Bu da Trakya’da yaşamış olan Orfe’nin geçmişine dair bir göndermedir.
Genç kızın elinde görülen doğu işi işlemeler içeren süslü lirin üzerinde Orfe’nin bir defne tacı ile süslü ölü başı bulunur. Genç kız hüzünlü ve buruk biçimde sanki elinde bir ayna tutar da kendini izlermiş gibi elindeki Orfe’nin başına bakmaktadır. Benzer şekilde Orfe’nin yüzü de huzur dolu ve genç kıza doğru dönüktür. Bu iki benzer yüz eserde hoş bir paralellik ve uyum yaratır ve karşılıklı bir düşünceye dalma görünümü ortaya koyar. Genç kızın incelikli desenler ve çiçeklerle süslü giysisi hemen önünde durduğu limon ağacının hoş görünümü ile bütünleşir.
Eserin geriplanında görülen yüksek kaya çıkıntısı ve dağlar Moreau’nun Leonardo da Vinci’nin çalışmalarından esinlenerek oluşturduğu tasarımlardır (bknz. Kayalıklar Bakiresi “Virgin of the Rocks” – Leonardo da Vinci). Kayalığın tepesinde klasik bir Yunan doğa resmi oluşturma çabası ile yerleştirilmiş çoban figürleri görülür. Bir üflemeli çalgı çalan çobanlardan biri Orfe’nin müzisyenliğine de gönderme yapar. Çobanların zıt yönünde, eserin sağ alt kısmında görülen iki kaplumbağa yine Orfe’ye dair işaretlerdir. İlk lirin kaplumbağa kabuğundan yapılmış olması eserde kaplumbağalar bulunmasının nedenidir.
Eserin Moreau’nun diğer yapıtlarında olduğu gibi ilginç bir şekilde masalsı ve gizemli bir görünüşü vardır. Hikayenin bilinen korkunç ve vahşi sonu yerini eserdeki alacakaranlık parlaklığı altındaki huzur dolu atmosfere bırakmıştır. Bu yarı hayalvari görünümdeki dünya Moreau’nun seyirciye altın renkli bir karanlık-aydınlık (chiaroscuro) sunma çabası ve seyirciyi düşsel bir yolculuğa götürme niyetinin sonucudur. Trakyalı kızın kimliği seyircinin kafasını karıştırsa da eserin dingin yapısı aslında soru işaretlerinin önemsiz olduğunu seyirciye kanıtlar.
Konum: Orsay Müzesi “Musée d’Orsay”, Paris
Tarih: 1865
Dönem: 19. Yüzyıl
Akım: Simgecilik “Symbolism”
