ÇÖPÇATAN “THE MATCHMAKER” – HONTHORST

Honthorst’un halkın sıradan yaşamından bir sahne sunduğu, Tür Resmi’nin (Genre Painting) (bknz. Karda Avcılar “The Hunters in the Snow” – Yaşlı Pieter Brueghel ve Doğum Kutlaması “Celebrating the Birth” – Steen) güzel örneklerinden biri olan eseri, Barok dönemin özelliklerini son derece etkili biçimde yansıtması ve üstü kapalı semboller içermesi sebebiyle ilgi çekicidir.

Eserin ön planında seyirciye sırtını dönmüş bir adam görülür. Barok dönemin süslü giysileri içinde, kafasında tüylü bir şapka ile görünen bu adamın maddi gücünün yerinde olduğu giysilerinden anlaşılabilir. Yüzü açık biçimde görünmeyen bu adamın hemen solunda yüzü aydınlanmış yaşlı ve oldukça çirkin bir kadın görülür. Gözleri kocaman açılmış bu kadının, eksik dişlerini gösteren gülümsemesi ilk bakışta dikkati çeker. Yaşlı kadının bir eliyle yanıbaşındaki adamı işaret ederek karşısındaki genç kadına baktığı görülür.

Bu ana kadar net biçimde anlaşılmayan eserin içeriği tamamen aydınlıkta görünen, masanın karşı tarafındaki kadın incelendiğinde açığa çıkacaktır. Oldukça özenli bir kıyafet ve kafasındaki tüylerle dikkat çeken bu genç kadının karşısındaki adama gülümseyerek baktığı görülür. Aynı zamanda elindeki lavtayı adama gösterdiği fark edilir. Bu noktada genç kadının karşısındaki adama elindeki lavtayı çalmayı önerdiğini anlayabiliriz. Muhtemelen yan taraftaki yaşlı kadın da adamı genç kadınla tanıştırmakta ve kendisinden müzik yapmasını istediğini belirtmektedir. Dikkatlice bakıldığında adamın masanın üzerinde görülen elinde bir para kesesi taşıdığı da fark edilir. Dolayısıyla bu bir pazarlık sahnesidir ve adam, genç kadından para karşılığı onu eğlendirmesini talep etmektedir.

Ancak üstü kapalı semboller dikkate alındığında konunun bu kadar masum olmadığı anlaşılır. Nitekim, Felemenk, Flaman kültürlerinde lavta kadın cinsel organının bir simgesidir, ve genellikle eserlerde cinsel çağrışımlar yapmak üzere kullanılır. Bu sebeple kadının lavtayı öne çıkarıp sunması, aslında kendi bedenini adama sunması demektir. Bu konuyu destekleyecek bir başka ayrıntı da parlak ışıkla aydınlanan genç kadının derin göğüs dekoltesidir. Honthorst, genç kadın figürünün imalı gülümseyen yüzü, açık gerdanı  ve sunduğu müzik aleti ile bir cinsellik sembolü oluşturmasını amaçlamıştır. Bu semboller dikkate alındığında adamın elindeki para kesesi ile aslında bir gecelik ilişkinin pazarlığını yaptığını, yandaki yaşlı kadının ise genç kadını pazarlayan bir muhabbet tellalı, yani “çöpçatan”, olduğunu anlamak uzun sürmez. Yaşlı kadının parlayan gözleri ve itici gülüşünün sebebinin de elde edeceği kazancın heyecanından kaynaklandığını fark edebiliriz.

Hollanda’da yaşamış olan Honthorst, Utrecht bölgesindeki Utrecht Caravaggiocuları’nın “Utrect Caravaggists” en ünlülerinden biridir. Caravaggio’nun İtalya’da başlattığı ve chiaroscuro (bknz. Aziz Thomas’ın Şüpheciliği “The Incredulity of Saint Thomas”, İsa’nın Mezara Konulması “The Entombment of Christ” – Caravaggio) üzerine kurulu etkili ve teatral tarzını benimseyen bu ressamlar grubu, Felemenk bölgesinde benzer türde eserlerin üretilmesine ön ayak olmuştur. Caravaggio’nun yarattığı karanlık üzerinde çok parlak aydınlık alanları yaratabilmek için Honthorst eserinde tek bir ışık kaynağı kullanmıştır. Masanın ortasındaki mum, önplandaki adamın sırtını gölgede bırakırken yaşlı kadının yüzünü ve genç kadının tüm bedenini parlak biçimde aydınlatmış ve öne çıkarmıştır. Bu şekilde hem etkili perspektif oluşturan ressam, hem de eserde dramatik bir hava yaratmış; sanki bir tiyatro sahnesiymiş gibi figürlerinin jestleri ve mimiklerini çarpıcı biçimde ortaya koyabilmiştir.

Konum: Merkez Müzesi “Centraal Museum”, Utrecht
Tarih: 1625
Dönem: Barok
Alt Grup: Felemenk Barok “Dutch Baroque”