MELUN İKİLİSİ: MELEKLERLE ÇEVRİLİ MERYEM VE ÇOCUK İSA “THE MELUN DIPTYCH: VIRGIN AND THE CHILD SURROUNDED BY ANGELS” – FOUQUET

Melun İkilisi “The Melun Diptych” ismi ile anılan iki kapaklı panonun sağ kanadını oluşturan eser, sıradışı görünümü ile sanat tarihçilerde farklı yorumlara sebep olmuştur.  Eser, Fransa’nın Melun şehrindeki Collégiale Notre-Dame de Melun kilisesi için tasarlandığından ismini şehirden alır.

Eserde Bakire Meryem’in kucağındaki çocuk İsa ile mermerler, altın püsküller ve mücevherlerle kaplı bir altın tahtta oturduğu görülür. Hristiyanlık’ın temel ikonlarından biri olan bu tahtta oturan Göklerin Kraliçesi Bakire Meryem figürü yüzyıllar boyu tekrarlanan bir görünümün Fouquet tarafından yeniden yorumlanmış halidir.

Ognissanti Madonna “Tahtta Meryem” – Giotto (c. 1310)

Meryem ve İsa arkaplanda tahtın çevresine konuşlanmış parlak kırmızı ve mavi renklerdeki meleklerle çevrelenmişlerdir. Kırmızı renkli melekler Hristiyanlık’ın en üst melek sınıfı olan altı kanatlı seraphimleri, mavi renkliler ise bir alt sınıf olan dört kanatlı cherubimleri sembolize eder. Fakat, her iki melek sınıfı da burada ikişer kanatlı olarak betimlenmiştir. Meleklerin bu son derece canlı ve gerçekdışı renkleri Meryem ve İsa figürlerinin soluk beyaz tenleri ile büyük karşıtlık oluşturur.

Meryem, mavi giysisi üzerinde, kraliçe olduğunu gösteren beyaz samur kürklü bir pelerin ve başında tahttakilerle uyuşan mücehverli bir taç taşımaktadır. Giysinin önündeki korsenin ipleri gevşetilmiş ve Meryem’in bir göğsü İsa’ya sunulmuştur. Meryem’in kazınmış başı dönemin seçkin kadınlarının tercih ettiği bir modadır ve Meryem’in güzelliğini vurgulamaktadır. Meryem ve İsa’nın griimsi beyaz tonu ve dingin ifadesi eserde ağırbaşlılık ve huzur dolu bir görünüm oluşturur.

Eserin içindeki mavi beyaz ve kırmızı renklerin dönemin Fransız Kralı VII. Charles’ın armasının renklerine referans verdiği düşünülür. Aynı zamanda Meryem figürünün de yine kralın gözde metresi olan Agnes Sorel’in idealize bir portresi olduğuna inanılır.

Meryem’in aleni biçimde açıkta bırakılmış, yusyuvarlak görünümlü göğsü eserin en dikkat çekici noktasıdır. Sebebi tam olarak anlaşılamayan bu mükemmel küre şeklindeki büyükçe ve şuh görünümlü göğüs, açıkça ressamın bedensel güzellik övgüsünün bir sonucudur, fakat, bir kilisede yer alacak Göklerin Kraliçesi figürü için hiç de uygun değildir. Dolayısıyla da din adamları ve tarihçiler tarafından ahlaksız, kafirce ve itici bulunduğu olmuştur.

Meryem’in model alındığı Agnes Sorel Krala üç çocuk doğurmuş, dördüncüye hamileyken de Krala moral desteği vermek adına arkasından ona bir seferde katılmak üzere yola çıkmış ama soğuktan hastalanıp kısa süre içinde 28 yaşında ölmüştür. Agnes’in Kral üzerinde ciddi ölçüde etkisi olduğu bilinmektedir ve kendisi aynı zamanda yaşadığı dönemde “dünyanın en güzel kadını” olarak nitelendirilmiştir. Dolayısıyla bir metres olsa da Agnes’in Meryem figürü için model seçilmiş olması çok şaşırtıcı değildir.

Meryem’in göğsü eserin en dikkat çekici noktası olsa da kucağındaki çocuk İsa bu göğüsten beslenmekle pek ilgilenmemekte, aksine seyirciye parmağıyla eserin sol panelini işaret etmektedir.

Melun İkilisi Sol Paneli – Fouquet (Gemäldegalerie, Berlin)

İsa’nın işaret ettiği sol panelde eseri sipariş eden Kral VII. Charles’ın haznedarı Etienne Chevalier görülür. Ellerini birleştirip Meryem ve İsa karşısında diz çökmüş dua ederken görülen Etienne’in üzerinde bordo ve siyahtan oluşan özenli bir giysi görülür. Dönemin en pahalı boyalarından birinin renginde olan giysi Etienne’in sosyal ve finansal seviyesini seyirciye vurgular. Hemen ardında görülen koruyucu azizi (isim azizi) Aziz Stephen (Fransızcası Etienne’dir). Bir papaz yardımcısı gibi koyu renkli, altın yaldızlı bir giysi giymiş olan Aziz, bir elini Etienne’nin omzuna onu korur gibi koymuştur. Diğer elinde bir kitap ve kaya parçası taşır. Aziz Stephen’ın taşlanarak öldürülmüş olmasına verilen bu referans aynı zamanda kafasının üzerinden damlayan kanda da kendini gösterir. Geriplanda görülen ayrıntılı Rönesans tipi mimarı dikkat çekicidir ve hemen arkadaki kolonda Etienne’in Latince ismi “Ier Estien” görülür.
Eserdeki iki adam sağ tarafa Meryem ve İsa’ya dönüktürler ve bu şekilde iki paneli birbirine bağlarlar. Aziz Stephen omzundan desteklediği Etienne’i Meryem’e ve İsa’ya takdim etmektedir. İsa’nın eliyle bu yan paneldeki iki figürü göstermesi de yine bir bağlayıcı unsurdur ve Etienne’in bu kutsal figürler tarafından kutsandığını doğrular.

Konum: Anvers Kraliyet Güzel Sanatlar Müzesi “Royal Museum of Fine Arts Antwerp”, Anvers
Tarih: 1452
Dönem: Rönesans
Alt Grup: Kuzey Rönesansı “Northern Renaissance”