SAMANYOLU’NUN KÖKENİ “THE ORIGIN OF THE MILKY WAY” – TINTORETTO

Bazı karanlık gecelerde gökyüzünde görünen ışıltılı beyaz hat, yani Güneş Sistemi’nin de dahil olduğu galaksi “Samanyolu”, eski uygarlıkların hemen hepsinin büyük ilgisini çekmiştir. Işıltılı yıldızlardan oluşan bu görünüm farklı yöntemlerle açıklanmaya çalışilan büyüleyici bir kavrama dönüşmüştür. Antik Yunan ve Roma uygarlıkları da Samanyolu’nu en iyi bildikleri yöntem, yani mitoloji ile açıklamaya çalışmıştır. Samanyolu’nun Yunanca ismi “Glaxias Kyklos” (Milky Circle) Sütlü Halka anlamına gelir. Latince’ye benzer şekilde “Via Lactea” (Milky Way) Sütlü Yol olarak geçmiştir. Kulağa oldukça tuhaf gelen bu isimlendirme mitoloji ile bağlantılı hikayesi ile anlam kazanır.

Roma Mitolojisi’ne göre Sütlü Yol’un kökeni Roma tanrılarına dayanır. Tanrılar tanrısı ve göklerin hakimi Jüpiter* karısı tanrıça Juno’ya** sadık kalmak yerine farklı ölümlü ve ölümsüz kadınlarla birlikte olup ve bu ilişkilerinden çok sayıda çocuk sahibi olmaktadır. Ölümlü bir kadın olan Alkmene ile ilişkisinden doğan oğlu Herkül*** ölümlüdür. Fakat oğlunu ölümsüzlüğe kavuşturmak için Jüpiter’in bir planı vardır. Herkül’ün bir tanrıça tarafından emzirilirse ölümsüzlüğe kavuşacağını bilen Jüpiter bu iş için karısı Juno’dan faydalanmaya karar verir. Juno uyurken yanına gizlice sokulan Jüpiter beraberinde getirdiği bebek Herkül’ü göğsünden emmesi için Juno’ya yaklaştırır. O sırada uyanan Juno telaş içinde hareket ederken göğsünden etrafa süt dağılır. Gökyüzüne dağılan süt damlaları Sütlü Yol’u meydana getirecek yıldızlara dönüşür. Yere saçılan damlalar ise yeryüzünde beyaz zambakları meydana getirir.

Venedikli ressam Tintoretto bu Roma Mitolojisi hikayesini eserinde betimlemiştir. Eserin sağ üst köşesinden üzerinde kırmızı-mavi kumaşlara sarılı biçimde uçarak gelen figür Jüpiter’dir. Jüpiter’in hemen altında görünen kartal ve pençeleri arasında tuttuğu şimşek, “göklerin hakimi” olan Jüpiter’in tipik simgeleridir ve seyirciye tanrının kimliğini belirtir. Jüpiter’in elleri arasından Juno’nun göğsüne uzanan bebek ise Herkül’dür.

Eserin solunda bulutlar üzerinde konuşlanmış süslü kumaşlar ve mücevherlerle süslü yataktan doğrulmakta olan kadın figürü Juno’dur. Figürün incilerle bezeli saçı ve bilezikleri ile üst düzey öneme sahip bir figür olduğu anlaşılır. Ayrıca eserin sağ tarafında yer alan iki tavuskuşu Juno’nun simgesidir. Juno’nun Herkül’ün göğsünü emmesi ile bir anda uykusundan uyanıp yatağından sıçramış oluşu tuhaf biçimde kıvrılmış vücudu ile betimlenmiştir. Juno’nun pozundan durumdan rahatsız olduğu anlaşılır. Herkül’ün emdiği göğüsle birlikte diğer göğüsten de süt damlalarının yukarı ve aşağı saçıldığı görülür. Yukarı saçılan damlaların yıldızlara dönüştüğü eserde gösterilmiştir. Oysa aşağı dağılan damlalardan yeryüzünde zambakların oluşması eserde görülmemektedir. Bunun sebebi eserin alt kısmının kesilmiş olmasıdır. Kesilen bu alt kısımda Tintoretto’nun yeryüzüdeki beyaz zambaklara da eserinde yer vermiş olduğu tahmin edilmektedir. Nitekim eserin sağ alt köşesine sıkışmış görünen yaprak ve dalların zambaklara ait olması muhtemeldir.

Eserin dört bir yanından Juno’ya doğru uçan küçük kanatlı erkek çocukları Cupid**** türevi figürlerdirç “Putto” olarak adlandırıp aşka dair referans olarak eserlerde sıklıkla yer alırlar. Tintoretto eserinde puttolara yay, ok veya meşale gibi döneminde erotik anlamlar taşıyan aletler vermiştir. Öte yandan sağdaki puttonun taşıdığı ağ aldatmaya dair bir semboldür ve Juno’nun oyuna getirilişini vurgular.

Eserin geneline hakim dinamizm dört bir yanda uçan figürler ve dalgalanan kumaşlar ile belirgindir. Bu hareketli görünüm Venedik Okulu’nun tipik özelliklerinden biridir. Aynı zamanda eserde – başta mavi olmak üzere – göze çarpan canlı renkler zengin Venedik Cumhuriyeti’nin farklı renk pigmentlerine ulaşımının da göstergesi ve yine Venedik Rönesansı’nın tipik özelliklerindendir.

Konum: Ulusal Galeri “National Gallery”, Londra
Tarih: 1575-580 civarı
Dönem: Rönesans
Alt Grup: Venedik Rönesansı “Venetian Renaissance”

Notlar:
* Yunan Mitolojisinde Zeus
** Yunan Mitolojisinde Hera
*** Yunan ve Roma Mitolojisi’nin insanüstü güce sahip ünlü kahramanı
**** Roma mitolojisinde aşk tanrısı. Elindeki yay ve ok ile insanları vurarak birbirlerine aşık eder. Yun Mitolojisinde Eros.